Hơn 60 năm làm bờ xe nước bên dòng sông Trà

Hơn 60 năm gắn bó với nghề làm bờ xe nước bên dòng sông Trà Khúc, đến nay ông Mai Văn Quýt ở xã Tịnh Ấn Tây (TP Quảng Ngãi) vẫn nguyên vẹn niềm đam mê làm bờ xe nước góp phần quảng bá di sản văn hóa độc đáo của địa phương đến du khách.

Chiều 23/1 (24 tháng Chạp), ông Nguyễn Tiến Dũng, Giám đốc Sở Văn hóa thể thao và Du lịch Quảng Ngãi cùng đoàn công tác đến thăm, tặng quà, chúc Tết ông Mai Văn Quýt ở xã Tịnh Ấn Tây, TP Quảng Ngãi.

Ông Dũng tặng quà Tết, ấn phẩm Tạp chí Du lịch TP.HCM số Tết và báo Quảng Ngãi số đặc biệt chào Xuân Ất Tỵ 2025 có in hình ảnh mô hình bờ xe nước độc đáo, tuyệt đẹp do ông Mai Văn Quýt chế tác, phục dựng.

Lãnh đạo Sở Văn hóa, thể thao và Du lịch Quảng Ngãi cho hay, ông Quýt là một trong những người cuối cùng có thể chế tác mô hình bờ xe nước, nên tác phẩm này có giá trị tinh thần rất to lớn đối với người Quảng Ngãi. Ông có công lớn trong việc khôi phục, giữ gìn và phát huy các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của địa phương, góp phần quảng bá, giới thiệu hình ảnh Quảng Ngãi đến các tầng lớp nhân dân và du khách nước, quốc tế.

Bờ xe nước sông Trà Khúc được phục dựng là hiện vật sống động phục vụ khách tham quan, du lịch đến với Quảng Ngãi, tìm hiểu sâu sắc hơn về các phương tiện sản xuất nông nghiệp truyền thống của địa phương; đồng thời tôn vinh, phát huy những nghệ nhân còn sống, còn giữ gìn truyền thống nghệ thuật làm bờ xe nước để truyền dạy cho thế hệ trẻ mai sau.

“Chúng tôi đang lập hồ sơ để trình cơ quan chức năng công nhân ông Mai Văn Quýt là nghệ nhân thời gian tới”, ông Dũng nói.

Trải qua thăng trầm lịch sử, bờ xe nuớc đã vắng bóng trên dòng sông Trà Khúc hơn 35 năm nhưng hàng ngày ông Quýt vẫn miệt mài phục dựng lại mô hình này.

"Trong gia đình, tôi là đời thứ ba kế tục làm bờ xe nước. Từ năm 17 tuổi, tôi đã tập vót tre, chẻ nan cùng cha làm bờ xe nước. Vật liệu làm xe nước là tre và những loại dây rừng, không hề có sắt thép. Sức nước làm bánh xe quay đều, đưa nước lên đồng tưới cho hoa màu… cho đến trước mùa mưa lũ.

Nghề làm bờ xe nước nhọc nhằn và đòi hỏi kỹ thuật thủ công khá cao để tránh sự cong vênh, ảnh hưởng đến tốc độ quay của bờ xe. Về nguyên lý, cách thức làm bờ xe mô hình vẫn giống y hệt bờ xe ngoài thực tế, nên người làm bờ xe nước phải chế tác sao cho bánh xe cân bằng, khi vận hành không bị lỗi, vẫn có thể lấy nước và quay đều. Năm nay, tôi tròn 80 tuổi, lo nhất là khi mình mất đi nghề làm bánh xe nước sẽ thất truyền. Do vậy, bao giờ sức khỏe còn tốt thì tôi vẫn gắn bó nghề làm mô hình bờ xe nước”, ông Quýt bộc bạch.

Tháng 12/2023, lần đầu tiên Hội đồng hương Quảng Ngãi tại TP.HCM phối hợp cùng Câu lạc bộ Doanh nhân Quảng Ngãi tại TP.HCM tổ chức chương trình sắc quê Quảng Ngãi. Tại lễ hội, Ban tổ chức chương trình đã mời nghệ nhân Mai Văn Quýt vào TP.HCM để trực tiếp lắp ráp, vận hành và thuyết minh cho du khách về công năng của mô hình độc đáo này.

Mô hình bờ xe nước 9 bánh của nghệ nhân Quýt là điểm nhấn thú vị ở lễ hội Sắc quê Quảng Ngãi. Những người con xa xứ và những ai yêu mến mảnh đất núi Ấn, sông Trà đều cảm thấy rưng rưng khi nhìn thấy kỷ vật quê hương này.